طلاق چیست ؛ اقسام و انواع طلاق کدامند و شرایط طلاق برای زن و مرد چیست

طلاق آخرین راه برای پایان دادن به یک زندگی مشترک است که به دلایلی امکان ادامه آن وجود نداشته باشد، در این مقاله به معرفی انواع و شرایط طلاق می پردازیم

قطعاً موقعی که دو نفر به خواست خودشان با یکدیگر ازدواج می‌کنند، تصور می‌کنند که قرار است زندگی مشترک عالی را تجربه کنند و تا آخرین لحظات زندگیشان در کنار یکدیگر باشند و به هم عشق بورزند؛ اما با گذشت زمان، مشکلات کوچک و بزرگ در زندگی، زمینه اختلاف را بین آن‌ها ایجاد می‌کنند. در این میان، زوجین به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ گروه اول یا خود توان مدیریت اختلاف را دارند و مشکلاتشان را حل می‌کنند و یا برای حل مشکل به یک فرد متخصص در امور خانواده مراجعه کرده و اختلاف خود را بیان می‌کنند و در صدد برطرف کردن مشکلات خود هستند. گروه دوم، کسانی هستند که همه درها را بسته می‌بینند؛ این دسته افراد یا زود ناامید می‌شوند و تلاشی برای حل مشکل نمی‌کنند و یا تمام راه‌ها را امتحان می کنند و در نهایت راهی به جز جدایی و طلاق پیش روی خود نمی‌بینند.

تعریف طلاق

تعریف طلاق به زبان ساده، به معنی پایان قانونی زندگی مشترک و جدا شدن زوجین از یکدیگر است. در طی آن وظایف و حقوقی که به واسطه ازدواج بر عهده زوجین بود از بین می رود. شیوه و قوانین طلاق در کشور های مختلف و همچنین در ادیان مختلف، متفاوت است. ما در این مقاله با استناد به قوانین جمهوری اسلامی ایران و همچنین دین اسلام این مقوله را برسی خواهیم نمود. تعریف طلاق در لغت و اصطلاح در لغت نامه دهخدا “رها شدن زن از قید نکاح” ذکر شده است. (منبع: لغت نامه دهخدا)

اقسام طلاق

مطابق با ماده‌ی ‌۱۱۴۳ قانون مدنی ایران اقسام طلاق بر دو نوع است؛ طلاق رجعی و بائن.

طلاق رجعی

طلاق رجعی نوعی از طلاق است که در مدت عده برای مرد حق رجوع در نظر گرفته می‌شود.

اما عده چیست؟

عده به مدت زمانی گفته می‌شود که تا به اتمام رسیدن آن، زنی که عقد او منحل شده است، نمی‌تواند شوهر دیگری اختیار کند و به عقد شخص دیگری دربیاید. عده به این منظور در نظر گرفته می‌شود که زن از پاک بودن رحم خود اطمینان حاصل کند؛ زیرا اگر مستقیماً بعد از منحل شدن عقد سابق خود، بخواهد ازدواج مجدد داشته باشد و مشخص شود که باردار است، این شک به وجود می‌آید که بچه از همسر سابق اوست یا همسر جدیدش. مدت عده با توجه به نوع پایان ازدواج، نوع ازدواج، بارداری و عدم بارداری مشخص می‌شود که در ادامه این مطلب نگاه کوتاهی به هریک از آن‌ها می‌اندازیم.

1. عده‌ در عقد دائم سه طهر در نظر گرفته شده است. طهر در لغت به معنای پاکی است و به روزهایی که زن در دوره قاعدگی خود قرار ندارد و خونریزی بعد از دوره بارداری‌اش متوقف شده است، ایام طهر می‌گویند. بنابراین وقتی گفته می‌شود که عده در عقد دائم سه طهر است؛ یعنی بعد از طلاق، زن باید سه دوره قاعدگی را پشت سر بگذارد تا عده او به اتمام برسد.
2. عده‌ زن حامله، چه عقد موقت باشد و چه دائم، تا زمان وضع حمل است.
3. زمانی که شوهر فوت می‌کند، عده برای زن چه در عقد دائم و چه در عقد موقت، چهار ماه و ده روز در نظر گرفته شده است؛ مگر اینکه زن حامله باشد که در این صورت مثل مورد قبلی، عده تا زمان وضع حمل است.

آثار عده‌ طلاق رجعی

علاوه بر علتی که پیش‌تر به آن اشاره کردیم، عده طلاق رجعی مهلتی را در اختیار زوجین قرار می‌دهد که بتوانند به زندگی خود و فرزندانشان فکر کنند و از عملی شدن تصمیمات ناگهانی و احساسی جلوگیری کنند.

به همین علت هم قانون ‌گذار به شوهر اجازه می‌دهد که در صورت پشیمانی از قطع ارتباط زناشویی، به همسر خود مراجعه کرده و اثر طلاق را از بین ببرد. فلسفه امکان بازگشت شوهر به همسر خود در طلاق رجعی، در قرآن آیه 227 سوره بقره عنوان شده است.

تا پایان رسیدن مدت عده طلاق رجعی، تمام آثار زوجیت پابرجاست؛ به این معنی که زوجین همچنان نسبت به یکدیگر محرم هستند. در این مدت، شوهر موظف است که به زن نفقه پرداخت کند و در صورت مرگ یکی از زوجین، دیگری از او ارث می‌برد. در صورتی که زن قبل از به پایان رسیدن زمان عده، با شخص دیگری ازدواج کند، ازدواج آن‌ها باطل بوده و در صورتی که آن‌ها قبل از ازدواج از حکم عده مطلع بوده باشند، رابطه آن‌ها با یکدیگر برای همیشه حرام خواهد بود.

طلاق بائن

طلاق بائن، نوع دیگری است و در مدت عده آن، برای مرد حق رجوع و باطل کردن طلاق وجود ندارد. بنابراین از شروع زمان عده، رابطه‌ی زوجیت بین زن و مرد قطع شده و زوجین نسبت به هم محرم نخواهند بود. همچنین زن دیگر حق نفقه ندارد و چنانچه یکی از طرفین در مدت عده فوت کند، دیگری از او ارث نمی‌­برد. اگر مرد پشیمان شود و بخواهد مجدداً با همسر سابق خود ازدواج کند، باید عقد جدیدی جاری شود.

در چه مواردی طلاق بائن محقق می­‌شود؟

بر اساس ماده‌ ۱۱۴۵ قانون مدنی، در پنج حالت، طلاق بائن صورت می‌گیرد.

1. اگر در طول ازدواج نزدیکی بین زوجین صورت نگرفته باشد. (دوران نامزدی)
2. طلاق زن یائسه؛ یائسگی به یک زمان مشخص و طبیعی در زندگی زنان گفته می‌شود که پس از گذر از آن، که معمولاً در 45 تا 55 سالگی اتفاق می‌افتد، زن دیگر خون‌ریزی ماهانه نخواهد داشت و به همین شکل، بدن او امکان باردار شدن را نیز از دست می‌دهد.
3. طلاق خلع و مُبارات زمانی که زن رجوع به عوض نکرده باشد.

طلاق خلع آن است که زن دیگر نتواند زندگی مشترک با شوهرش را تحمل کند و به همین علت حاضر می‌شود به همسر خود مالی پرداخت کند و در مقابل آن از همسر خود جدا شود؛ این مال می‌تواند معادل مهریه، کمتر یا بیشتر از آن باشد.

• طلاق مُبارات

طلاق مبارات زمانی انجام می‌پذیرد که ادامه‌ زندگی مشترک هم برای زن و هم برای مرد، غیر قابل تحمل و دشوار باشد. در طلاق مبارات با اینکه هر دو طرف بر طلاق توافق دارند؛ اما همچنان زن موظف است مقداری یا تمام مهر خود را ببخشد. البته گفته شده که این مقدار نمی‌تواند مثل طلاق خلع، بیشتر از مهریه باشد؛ چرا که مرد نیز به اندازه زن مشتاق تمام شدن رابطه زناشویی است.

• سومین طلاقی که بعد از سه وصلت متوالی به عمل­ آید، بدون توجه به اینکه وصلت در نتیجه رجوع است یا در نتیجه عقد جدید؛ منظور در اینجا مردی است که سه بار با یک شخص ازدواج کرده و او را طلاق داده باشد. در این حالت طلاق، بائن محسوب می‌شود و اگر مرد مجدداً بخواهد با همان شخص برای بار چهارم ازدواج کند، باید اجازه دهد زمان عده تمام شود و سپس ازدواج جدیدی شکل بگیرد.
• طلاق در صورت عسر و حرج زن. طبق قانون کشور ایران، اختیار طلاق با مرد است و مرد هر­ زمان که بخواهد می­‌تواند زن خود را طلاق بدهد؛ اما زن چنین حقی ندارد. مگر اینکه زن از همسر خود وکالت در طلاق داشته ­باشد یا بتواند در محضر قاضی ثابت کند در عسر­ و ­حرج قرار دارد. در این صورت می­‌تواند از همسر خود طلاق بگیرد و این طلاق بائن است.

شرایط طلاق

در ادامه قصد داریم شرایط طلاق برای مرد و زن را از دید قوانین جمهوری اسلامی ایران برسی نماییم:

شرایط طلاق برای مرد

قوانین ایران، طلاق را جزو حقوق مرد قرار داده‌اند؛ به این شکل که شوهر می‌تواند هر زمان که بخواهد و با شرایطی که در قانون آمده، همسر خود را طلاق دهد. از آیات ۲۳۱ و ۲۳۷ سوره بقره و ۴۹ سوره احزاب در قرآن نیز حق طلاق مرد استنباط می‌شود.

ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی مقرر کرده است که مرد می‌تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون، با مراجعه به دادگاه، تقاضای طلاق همسرش را به عمل بیاورد. حقیقت این است که مرد برای درخواست طلاق، حتی نیاز به دلیل موجه نیز ندارد و هر زمان که بخواهد می‌تواند برای طلاق اقدام کند.

اگر مرد به جدایی اصرار کند و همسرش مخالف باشد، دادگاه می‌بایست رای طلاق را صادر کند. در این حالت روند طلاق از طرف مرد سه مرحله‌ای و طولانی می‌شود. پس از طلاق، مرد تنها موظف است که حقوق مالی یا همان مهریه همسر خود را پرداخت کند. مطابق ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده، قاضی دادگاه بایستی در هنگام صدور حکم طلاق تکلیف حقوق مالی و غیر مالی ناشی از زوجیت را مشخص کند. البته پیگیری مهریه توسط شورای حل اختلاف، تنها تا مبلغ بیست میلیون تومان از مهر زن را پوشش می‌دهد؛ گرفتن مابقی مهریه بستگی به این دارد که شوهر تمایلی برای پرداخت آن داشته باشد یا نه. یعنی هیچ قانونی مرد را موظف به پرداخت بیش از بیست میلیون تومان از مبلغ مهریه نمی‌کند.

شرایط طلاق برای زن

اشاره کردیم که برای زنان حق طلاق وجود ندارد؛ مگر آنکه زن از همسر خود وکالت در طلاق داشته باشد یا بتواند در محضر قاضی ثابت کند در عسر­ و ­حرج قرار دارد. عسر و حرج به معنی به ‌وجود آمدن وضعیتی است که ادامه‌ی زندگی را برای زن با مشقت همراه سازد و تحمل آن مشکل باشد.

البته این تعریف می‌تواند معانی متفاوتی داشته باشد و به همین علت قانون‌گذاران برای این حالت مواردی را در نظر گرفته‌اند که زن اگر بتواند یکی از آن‌ها را اثبات کند، حق طلاق را دارد.

1. اعتیاد شوهر به مواد مخدر یا نوشیدنی‌های الکلی
2. در صورتی که شوهر نفقه زن را حداقل به مدت 6 ماه پرداخت نکرده باشد
3. مریضی لاعلاج یا صعب ‌العلاج شوهر که در زندگی مشترک تأثیر گذار باشد؛ مثل سارس یا ایدز
4. اگر شوهر به بیماری روانی خطرناک مبتلا باشد که زندگی مشترک را تحت تأثیر قرار دهد
5. امتناع یا ناتوانی شوهر برای فرزندآوری
6. زمانی که شوهر به مدت شش تا نه ماه بدون دلیل موجه همسر خود را ترک کرده باشد
7. ازدواج مجدد شوهر بدون رضایت همسر اول
8. حکم محکومیت قطعی شوهر به پنج سال زندان یا بیشتر
9. ضرب و جرح، فحاشی یا هرگونه سوءرفتار مستمر شوهر که با توجه به وضعیت زن، قابل تحمل نباشد
10. عدم تهیه مسکن توسط شوهر برای مدت غیر متعارف
11. اثبات خیانت شوهر در دادگاه
12. نفرت شدید زن از همسر خود؛ به همراه بخشش کل مبلغ مهریه به شوهر
13. عدم تمایل شوهر برای برقراری رابطه جنسی با همسر خود برای مدت زمان غیر متعارف

بر طبق قانون طلاق و آیین دادرسی مدنی، طلاق پرونده‌ای است که اگر هر کدام از زوجین به آن اعتراض کنند، سه دادگاه را طی می‌کند؛ دادگاه بدوی، دادگاه تجدید نظر استان مربوطه و دیوان عالی کشور. با فرض اینکه یکی از زوجین به طلاق اعتراض داشته باشد و فرآیند آن در سه دادگاه انجام شود، این پروسه حدوداً یک سال طول می‌کشد؛ اما اگر زن و مرد هر دو موافق جدایی باشند، پروسه خیلی کوتاه‌تر خواهد بود.

طلاق از دید اسلام

در دین اسلام، پیوند زناشویی، پیوند مقدسی معرفی شده است که برای آرامش روح و جسم بشر، لازم و ضروری است. در آیات بسیاری از قرآن، به ضرورت ازدواج تاکید شده و به مسلمانان فرمان داده می‌شود که به خاطر ترس از فقر و نداری، از ازدواج پرهیز نکنند. البته فقط امر ازدواج نیست که در اسلام از ضرورت بسیاری برخوردار است؛ بلکه تداوم ازدواج و داشتن ثبات در آن و نیز محبت مرد به زن اهمیت دارد. طلاق در اسلام، امری ناپسند و نامقدس است که برای جلوگیری از آن باید از هر وسیله‌ای استفاده شود. از طلاق به عنوان مبغوض‌ترین حلال‌ها و امری که خشم خدا را به دنبال دارد، یاد می‌شود.

ارکان طلاق در اسلام

1. مطلق – طلاق دهنده
2. مطلقه – طلاق داده شده
3. صیغه طلاق
4. اشهاد حضور دو شاهد عادل در مجلس طلاق

شرایط دین اسلام برای طلاق

1. شرایط طلاق دهنده: باید بالغ و عاقل بوده و متوجه بار تصمیم خود باشد.
2. شرایط مطلقه: طلاق دادن زن در حالی که او در دوران قاعدگی خود به سر می‌برد صحیح نیست؛ مگر اینکه زن حامل باشد، درخواست طلاق قبل از رابطه جنسی با زن صورت بگیرد و یا شوهر غایب باشد و از اطلاعی از زمان عادت ماهانه زن نداشته باشد.
3. شرایط اشهاد: طلاق باید به صیغه طلاق و در حضور حداقل دو نفر مرد عاقل واقع گردد.